با در نظر داشت وضعیت نابسامان برای نشر و چاپ نوشته‌ها در شرایط اختناق‌آور سیاسی آن زمان، سخنرانی برای مبلغ، امکان بسیار مناسب بود تا به این وسیله با مردم و روشنفکران در تماس نسبتاً پیهم باشد و از این طریق دیدگاه‌هایش را ارائه کند. اما این سخنرانی‌ها برای او این محدودیت را نیز داشت که از آن‌ها در کل به عنوان نقد اجتماعی استفاده کند و از طرح موضوعات خاص علمی و فلسفی اجتناب کند، چون مخاطبان او در این زمینه، تنها روشنفکران نبودند، بلکه عامه مردم نیز بودند.
تکیه خانه یا حسینیه که در اصل مکانی برای عزا داری شیعه‌ها است، جا و امکان بسیار مناسبی را برای روشنگری و نقد نابسامانی‌های اجتماعی برای مبلغ فراهم کرده بود. مردم عامی و روشنفکران از جناح‌های مختلف سیاسی در کنار هم به مبلغ گوش می‌دادند. در پهلوی نقد بروکراسی، فساد مالی در نظام اداری کشور، سلسله مراتب اجتماعی، امتیاز طلبی‌ها، نقد سوءاستفاده از دین، برابری اجتماعی در مرکز سخنرانی‌های مبلغ قرار داشت. این همه باعث شد که مبلغ آماج تهمت‌ها توسط روحانیت سنتی قرار گیرد، بعضی از آن‌ها حتی او را تکفیر کردند.
محمد اسماعیل مبلغ در دوره دوازدهم پارلمان افغانستان (۱۳۴۴/۱۳۴۸ ش) به عنوان نماینده مردم از حصه اول بهسود (از مناطق مرکزی) انتخاب شد و او از این نهاد نیز به دفاع از حقوق مردم پرداخت. سخنرانی‌های این دوره در «ولسی جرگه» (نشریه هفتگی پارلمان) این دوره نشر شده‌اند.
محمد اسماعیل مبلغ مقام علمی‌اش را در افغانستان تا به حدی تثبیت کرد که در همه کنفرانس‌های علمی-آکادمیک در کشور از او برای سخنرانی‌های علمی دعوت می‌شد. مثلاً کنفرانس‌ها برای تجلیل از دانشمند معروف اسلامی ابوریحان البیرونی و عبدالرحمن جامی شاعر و عارف معروف از این جمله‌اند. او در دوره نمایندگی در پارلمان سفری به هند کرد و سخنرانی اش در دانشگاه علیگره مورد استقبال زیادی قرار گرفت.
مبلغ در آغاز دهه چهل خورشیدی به عنوان استاد دانشگاه در دانشکده ادبیات انتخاب و در سال‌های ۱۳۵۳ و ۱۳۵۴ رئیس جوایز مطبوعاتی وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور را عهده‌دار شد.
محمد اسماعیل مبلغ در زمستان سال ۱۳۵۷ توسط حزب «دموکراتیک خلق افغانستان» زندانی شد. در ماه عقرب سال ۱۳۵۸ که این حزب نام‌های بیش از دوازده هزار قربانی را نشر کرد، نام محمد اسماعیل مبلغ نیز در میان آن‌ها بود. او چهل و سه سال بیش عمر نکرد.
کتاب‌ها و مقالات و ترجمه‌های مبلغ را می‌توان از نظر موضوعی به پنج بخش تقسیم کرد: آثار ادبی، تاریخی، عرفانی، فلسفی و سیاسی.